सन् २०१६ को सेप्टेम्बर महिना । चीन र थाइल्याण्डको करिब एक महिना लामो घुमफिर सकेर घर फर्केको भोलिपल्ट बिहानै साथी इन्द्रदेव मिश्रले फोन गरेर भने– ‘दक्षिण अफ्रिकाको डर्बन शहरमा हुने विश्व ट्रेड युनियन महासंघको विश्व–भेलाको लागि निमन्त्रणा आएको छ, टिकट बुक गरिसकियो, अब भिसाको लागि पासपोर्ट श्रीलंका पठाउनुपर्ने छ, आजै पासपोर्ट लिएर मेरो अफिसमा आउनुहोला । हामी तपाईंलाई नै कुरिरहेका छौँ ।’
एक महिना लामो विदेश यात्राको थकाइ मर्न नपाउँदै फेरि के विदेश लाग्नु ! शरीर थकाइले थिलथिलो भएको थियो, मन पनि एक तमासको । धेरै दिनपछि घरमा आइपुगेको, थकाइ नमर्दै फेरि विदेश यात्रामा जान अलि असजिलो लाग्यो मलाई । हुनत विदेश यात्रा गर्न पाउँदा पियन गए हुने कार्यक्रममा मन्त्री जाने देशको बासिन्दा हुँ म तर त्यो पनि अवसर नपाउँदाको चाहना मात्रै रहेछ । जुन कुरा सहजै उपलब्ध हुन्छ त्यसमा क्रमशः चाख घट्दै जान्छ मानिसको ।
मलाई पनि लाग्थ्यो, विदेश घुम्नु, त्यसमा पनि लामोलामो हवाइयात्रा गरेर संसारका रमाइला र विकसित देशहरु डुल्न, बुझ्न र घुम्न पाउनु त अहोभाग्य नै हो जीवनको । अवसर आउँदा यस्ता कुरामा दौडिहाल्नुपर्छ । युरोपेली र अमेरिकी देशहरु घुम्न पाउने हो भने त घरखेतै बेचेर जाऊँ भैmँ गर्ने निकै छन् हाम्रो समाजमा । हेर्नु, बुझ्नु, अवसरहरु खोजी गर्नु स्वाभाविक हो तर, त्यसको पनि त उद्देश्य हुन्छ । मलाई आजभोलि त्यस्ता ठाउँ घुम्न जाँदा लेख्ने बिषयहरु प्राप्त हुन्छ, जीवन बुझिन्छ, ठाउँ र मानिसको संस्कार र संस्कृति बुझिन्छ भन्ने लाग्छ । त्यसैले म त्यस्ता ठाउँहरु हेर्न र घुम्न इच्छुक हुन्छु ।
दक्षिण अफ्रिकामा हुने विश्वभरका मानिसको जमघटमा सामेल निम्ता आउनु सुखद कुरा भए पनि मेरो मन खासै उत्साहित हुन सकेन त्यो खबरले । नजिकिँदो महान् चाड दशैँ अनि निकै लामो हवाइयात्रा । म चाम्रिएँ ।
मनमा लागिरहेको थियो, ‘लामो समयको विदेश यात्राबाट भर्खर घर फर्केको छु, जेटको धङधङी अझै सकिएको छैन, तत्कालै फेरि विदेश घुम्ने दौडधूपमा के लाग्नु, कुनैबेला फेरि पनि त अवसर आउन सक्छ ।’
‘मलाई तत्कालै विदेश यात्राको रहर छैन मिश्रजी, यसपटक मलाई छोडिदिनुस् । अरु साथीहरु छँदैछन् म नगए के फरक पर्ला र !’ मैले अफ्रिका भ्रमणको अनिच्छा प्रकट गरेँ ।
‘अफ्रिका भनेर अल्छि मान्नुभएको त होइन ? त्यसो हो भने एक पटक फेरि सोच्नुहोला । ठाउँ त ऐतिहासिक हो, सुन्दर पनि छ भन्छन् साथीहरु । यो एउटा अवसर पनि हो अफ्रिका बुझ्ने र घुम्ने । सकभर जाऊँ ।’
मिश्रजीले मलाई यात्राको औचित्य सिद्ध गर्न निकै जोडबल लगाए । हवाइ टिकट आपैmँ खर्च गर्नुपर्ने । हिसाब गर्दा करिब २ लाखको हाराहारीको हिसाब आयो । झ्वाट्ट निर्णय गरिहाल्न सकिनँ । दुई दिन बित्यो अलमलमै ।
‘भिसाको लागि पासपोर्ट पठाउने दिन अन्तिम हुनै लाग्यो । भोलि त नपठाइ हुँदैन, यात्राबीमा गराउनै बाँकी छ, त्यो नभइ भिसा दिँदैन । पासपोर्ट पठाएको करिब २१ दिनपछि मात्र भिसा आउँछ भनेका छन् कन्सुलरले । त्यसैले आजै निर्णय गरिहालौँ । धेरै कुरा नसोचौँ, जाऊँ डर्बन ।’ मिश्रजीले अन्तिम जोड लगाउँदै फेरि घच्घच्याए मलाई ।
उनले यति भनेपछि मैले पनि सोचेँ, संसारलाई अहिंसात्मक आन्दोलनको बाटो देखाउने महात्मा गान्धीले स्वतन्त्रता र अधिकार प्राप्तिका लागि अठोट लिएको ठाउँ त दक्षिण अफ्रिकाको डर्बन नै हो, जहाँबाट उनले काला र हेपिएकाहरुलाई ब्यँुझाएर आफ्नो अधिकारका लागि सचेत बनाउने संगठित प्रयासको सुरुआत गरेका थिए । त्यस्तो ऐतिहासिक ठाउँ हेर्ने र घुम्ने एउटा अवसर आएको छ, भेला त एउटा बहाना न हो ।’ मैले निर्णय लिएँ, दक्षिण अफ्रिकाको डर्बन जाने ।
मिश्रजीको कुरामा सहमति जनाउँदै भनेँ– ‘हुन्छ, म आजै तपाईंको अफिसमा आवश्यक कागजात र पासपोर्ट छोड्छु ।’
यात्राबीमाको कागज र पासपोर्ट जिम्मा दिएपछि सबै व्यवस्था मिश्रजीले मिलाए, हामी भिसाको प्रतिक्षामा बस्यौँ । उड्ने दिन नजिकिन थाल्यो, हवाइ कम्पनीले टिकट लिन ताकेता गरेर हैरान पार्न थाल्यो भिसाको नामोनिशान छैन । खबर पनि छैन । पटकपटकको ताकेतापछि बल्लतल्ल उड्ने अघिल्लो दिन हाम्रो हातमा पासपोर्ट आइपुग्यो भिसा लागेर । आखिर एसियाली र अफ्रिकीहरुको कार्यशैली उस्तै रहेछ, ताकेता नगरी काम सम्पन्न नहुने ।
कतारको हमाद एयरपोर्टः शासकीय दूरदृष्टिको नमूना
काठमाडौँबाट सेप्टेम्बर महिनाको ३० तारिख कतार एयरवेजको उडानबाट दोहा हुँदै दक्षिण अफ्रिकाको डर्बनका लागि प्रस्थान गरियो रातको करिब ११ बजेतिर । करिब ५ घण्टा ३५ मिनेटको उडानपछि हामी कतारको दोहा ओर्लियौँ ।
ओर्लनासाथ हाम्रो गन्तव्य थियो अर्को उडान पर्खने ट्रान्जिट लाउन्ज, जहाँ हामीले बिहान करिब आठ बजेसम्मको समय कटाउनु पर्ने थियो । समय मनग्य थियो तर रातिको समय भएकाले घुम्ने ठाउँ भने त्यही हमाद एयरपोर्टको टर्मिनल मात्र ।
सुख्खा बालुवैबालुवाको मरुभूमिको छेउमा समुद्री किनारसँगै बनाइएको हमाद अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल कतारी अमीरको दूरदृष्टिको उपज थियो । दोहालाई संसारकै ट्रान्जिट प्वाइन्ट बनाउने दूरदृष्टिसाथ निर्माण गरिएकाले विमानस्थलको सुविधा र संरचना दुवै भव्य थिए । जताततै फराकिला लाउन्ज, सुरक्षा जाँचका लागि छिटो र छरितो सेवा अनि संसारकै फराकिलो क्षेत्रमा ड्युटी फ्रि पसलहरु । विमानस्थलभित्रको भव्यता र सुविधा हेरेपछि मलाई लाग्यो, विकास र उन्नति, स्रोत, साधन अनि यो वा त्यो खाले शासकले ल्याउने होइन रहेछ । शासक राजा होओस् वा जनताको छोरो त्यसले केही फरक पर्दैन, बरु उसको दूरदृष्टि र इमानदारीता मुख्य रहेछ देश बदल्नका लागि । सोचले नै ल्याउँदो रहेछ विकास र अविकास । श्रोत जम्मा गर्ने र उपयोग गर्ने सामथ्र्य पनि सोचले नै ल्याउँदो रहेछ ।
जम्मा ११,५८६ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको अरब खाडीको किनारमा रहेको यो सानो देश आकार र जनसंख्या दुवै हिसाबले संसारका साना देशमा नै गनिन्छ । तर विश्वको नं. १ धनी देश बनेको छ । स्वदेशीभन्दा विदेशी मानिस बढी छन् द्शमा । साधन र स्रोतको नाममा मात्र ग्याँस छ । न खेतिपाती न आरामदाउक प्राकृतिक वातावरण । तर त्यो देशको नाम नसुन्ने मानिस सायदै होलान् संसारमा । कसरी गर्न सक्यो यति सानो देशले यति उच्च विकास ? कसरी संसारभर चिनाउन सक्यो आपूmलाई ? विश्वमा कतारको पहिचान र प्रभाव दुवै उच्च छ । यसको एउटै कारण छ, कतारी शासकको समृद्धिको सोच ।
कतारलाई संसारभर चिनाउने दुई मुख्य कुरा छन्, कतार एयरवेज र दोहाको हमाद विमानस्थल । सन् २००३ मा कतारका अमीर अलथानीले आफ्नो देशको ग्यास भण्डार रित्तिएपछि देशलाई कसरी बचाइराख्ने भनेर सोच बनाए, हवाइ व्यवसाय मार्फत् संसारभर दोहा र कतारलाई चिनाउने । त्यसका लागि आवश्यक थियो एक सुविधासम्पन्न एयरपोर्ट अनि मनग्गे हवाइजहाज भएको हवाइजहाज कम्पनी अनि ती दुवै कुराको चुस्त र दुरुस्त व्यवस्थापन ।
सन् २००३ देखि २००५ सम्म सबै डिजाइन र ठेक्काको काम सकेर विमानस्थल निर्माण सुरु भयो । २००९ मा सबै काम सकिने गरी काम सुरु भएको भए पनि अनेकन बाधा झेल्यो विमानस्थल निर्माणका बेला त्यहाँको सरकारले । संसारका ठूला देशका ठूला ठेकेदारहरुलाई काम दिँदा उनीहरुको हेपाइ, ढिलासुस्ती अनि अनेकन बहानाबाजी । कतिपटक त ठेकेदार कम्पनीलाई ढिलो काम गरेवापत जरिवाना समेत तिराएको रहेछ । बल्लतल्ल २०१४ मा हालको हमाद अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको औपचारिक सुरुआत हुन सकेको रहेछ । यही एयरपोर्ट र एयरवेजले कतार जस्तो सानो मुलुकलाई विश्वभर चिनाउन सकेको छ अहिले । यसैबाट आपूmलाई चिनाउन सक्ने भिजन छ कतारी अमीरको । उनकै भिजन अनुसार निर्माण गरिएको थियो त्यो भव्य र फराकिलो विमानस्थल जहाँबाट वार्षिक रुपमा पाँच करोड देखि दशकरोड मानिस यात्रा गर्न सक्छन् । त्यसका लागि आवश्यक सबै व्यवस्था रहेछ विमानस्थलमा । आरामका लागि चाहिने सुविधासम्पन्न होटल, रेष्टुरेन्ट, सपिङ स्थल, आराम कक्ष र सुरक्षा जाँचको व्यवस्था आदि सबै भविष्यलक्षित । काम गर्ने मानिसहरु सबै विदेशी । सबैभन्दा बढी त नेपाली कामदारहरु । विमानस्थल ओर्लनासाथ जताततै नेपाली अनुहारका मानिसहरु व्यवस्थापनमा खटिएका देख्ता र नेपाली भाषामा कुराकानी गरिरहेको सुन्दा सुरुमा त मलाई त आफ्नै देशमा छु कि जस्तो पनि लाग्यो । तर म थिएँ त अरबमा, विदेशी भूमिमा । नेपालका विभिन्न जिल्ला र गाउँबाट काम गर्न त्यहाँ पुगेका नेपालीहरु नै भेटिन्थे जहाँसुकै काम गर्ने । फाट्टफुट्ट देखिन्थे भारतीय र अन्य काला वर्णका मानिसहरु ।
व्यवस्थापनको नमूना कतार एयरवेज
कतारको त्यो विमानस्थलसँगै अर्को आकर्षणको बिषय थियो कतार एयरवेज । । संसारका १५० भन्दा बढी गन्तव्यलाई जोड्ने कतारको हमाद विमानस्थलको चारैतिर देखिन्थे कतार एयरवेजका मझौलादेखि ठूला विमानहरु ।
सन् १९९३ मा स्थापित यस कम्पनीका हाल १८० वटाभन्दा बढी विमानहरुले संसारभरका यात्रुहरु ओसारिरहेका छन् । करिब २४,००० मानिसले प्रत्यक्ष रोजगारी पाएका छन्, भने करिब ४०,००० मानिसले अप्रत्यक्ष । सन् २०२० सम्ममा अरु १०० ठूला हवाइजहाज थप्ने र आफ्ना उडानहरु संसारभर फैलाउने योजना बनाएको रहेछ ।
विमानस्थल व्यवस्थापनमा खटिएका नेपालीहरु गौरवसाथ सुनाउँथे कतारको विकास र व्यापारका ती आश्चर्यजनक कथाहरु । जब आफ्नो देशको हवाइ कम्पनीको अवस्था सम्झन्थे उनीहरुका आँखामा आँसु टिल्पिलाउँथ्यो । हामी श्रोता बनेर सुनिरहेका थियौँ आश्चर्यका आँखा उघारेर । हाम्रीसँग चारवटा विमानको व्यवस्थापन गर्न नसकेर वेहाल छ । यात्रु नपाएर आधा यात्रु लिएर उड्छन् नेपाल वायु सेवा निगमका विमानहरु । उडान समयमा नहुने अनि प्राविधिक समस्याले बेलाबेला हैरानी व्यहोर्नुपर्ने कथा त अब समाचार नै हुन छाडिसक्यो । उनीहरु भने १८० भन्दा बढी विमानहरु टनाटन यात्रु भरेर संसारभर उडाउँछन् । संसारकै उत्कृष्ट कम्पनीमा पर्छ कतार एयरवेज । सेवा, सुविधा र समयतालिका पालना गर्ने कम्पनीमध्ये अब्बल कम्पनी मानिएको रहेछ सन् २०१६ मा । व्यावसाय गर्ने जोश र भिजनका ती कथा रात्रीकालीन आरामसँगै हाम्रा कानमा गुन्जिरहेका थिए नेपालीकै मुखबाट ।
हामीले राजा फाल्नमा लागेर आन्दोलनमाथि आन्दोलन गरेर गणतन्त्र ल्याउँदा पनि झन्झन् अधोगतितिर लागिरहेका छौँ, उनीहरु तिनै राजालाई मानेर शान्ति र अनुशासनसाथ आश्चर्यजनक विकासतिर लम्किरहेका छन् । आखिर राजनीतिक प्रणाली साधन हो साध्य होइन भनेर बुझ्न हामीलाई अझ कति वर्ष कुर्नुपर्ने हो ठेगान छैन ।
सुविधासम्पन्न एयरपोर्ट
करिब १० घण्टाको ट्रान्जिट परेकाले हामी सबैजना आराम गर्ने कक्षको खोजीमा लाग्यौँ । ट्रान्जिट लाउन्जको दुवैतिर सुत्न मिल्ने ‘फेमिली रुम’हरु थिए । त्यहाँभित्र पसेर आरामसँग सुत्न सकिन्थ्यो । अलि बढी पैसा खर्च गर्ने हो भने एयरपोर्टभित्रै आरामदायक होटलको सुविधा पनि थियो । खाना खानका लागि क्याफे र रेष्टुराँहरु त हुने नै भए । ‘हमाद एयरपोर्ट संसारकै ठूला र सुविधासम्पन्न एयरपोर्टमा कुम जुधाएर उभिन सक्ने सुविधा सम्पन्न एयरपोर्ट हो’ भन्दै थिए त्यहीँ काम गर्ने एक जना नेपाली कामदार विनोद रोका ।
करिब २२०० हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएको हमादमा दुई समानान्तर रन वे छन् जुन मध्य एसियाको सबैभन्दा लामो रन वे मा पर्दछ भने विश्वका लामा रन वे मध्येमा एक । एउटा रन वे ४२५० मिटर लामो र ६० मिटर चौडा छ भने अर्को चाहिँ ४८५० मिटर लामो र ६० मिटर चौडा । दोहा सहरभन्दा केही पर समुद्रको किनारमा रहेको यो एयरपोर्टको आधाभन्दा बढी भाग चाहिँ समुद्र पुरेर बनाइएको छ । समुद्रकै पानी प्रशोधन गरेर रुख बिरुवा लगाइएका छन् हरियालीका लागि । विकासको भिजन र व्यवस्थापनको त्यो कतारी नमूनाका तस्वीरहरु मनमा सजाउँदै हामीले करिब १० घण्टा लामो ट्रान्जिट समय बितायौँ आराम कक्षमा ।
हमाद र कतार एयरवेजले मलाई झक्झक्याइरहे । ती दुवैले भन्दै थिए, देशको विकास र समृद्धि पैसाले र स्रोतले हैन शासकको सोच र इमानले ल्याउँछ । कहिले आउने होला हामीकहाँ त्यो कतारी सोच ? कहिले पाउने होला मेरो देशले त्यो हमाद अल थानीजस्ता शासक ? वर्तमानको निराश आँखाबाट भविष्यका आशा सँगाल्नुबाहेक केही उपाय थिएन मसँग । म त्यही आशावादी भावना लिएर, एक दिन त हामीले पनि कस्तो नपाउँला त एउटा अलथानी भन्दै तयार भएँ दक्षिण अफ्रिकातिर उड्नका लागि जुन हाम्रो गन्तव्य थियो यात्राको । (बाँकी अर्कोमा)
एउटा यस्तो बस्ती, जहाँ निश्चित आचारसंहिता पालन गर्ने मानिसहरु बसोबास गरुन् । मादकपदार्थ प्रतिबन्धित होओस्, लगभग मध्यमस्तरका मानिसहरु होउन्, सामाजिकताको भावना भएका मानिसहरुको बसोबास होओस्, बढी धन हुनेले कम धन हुनेलाई नहेपोस्, बिहानबेलुका भेटघाट गर्ने र भलाकुसारी गर्ने सामुदायिक स्थल होओस्, आआफ्ना रीतिरिवाज मान्नेहरुलाई एक–अर्काले सम्मानको भावले हेरुन्, कसैसँग भएको प्रतिभा देखाउने अवसर समुदायस्तरमा बनिरहोस्, अध्यात्म र विवेकले सबैलाई धेरथोर शासन गरिहोस्, जहाँको वातावरण एउटा आदर्श समाजको वातावरण होओस्, साप्ताहिक
