बिक्री भन्नासाथ हाम्रो मनमा के आउँछ ? कुनै सामान र बिक्रेता । बिक्रीको
कला सामान बेच्ने मानिसका लागि मात्र आवश्यक हुन्छ भन्ने हामीलाई लाग्छ ।
सेवा पनि बिक्रीको बिषय हो भन्ने लाग्दैन । तर संसारमा ख्याति कमाएका
धनाढ्य व्यापारी हुन् वा विद्वान् व्यक्ति, प्राध्यापनमा लागेका हुन् वा
कुनै सेवामा, सीपयुक्त मानिस होस् वा सामान्य कर्मचारी सबैले केही न केही
सेवा बेचेर त्यसबाट आर्जिक धनबाट आफ्नो जीवन चलाइरहेका हुन्छन् ।
प्रसिद्ध लेखक शिव खेरा ‘बिक्रीको कला’ सम्बन्धी पुस्तक सार्वजनिक समारोहमा आफ्नो पुस्तकबारे पत्रकारहरूलाई बताउँदै थिए । एक जना पत्रकारले सोधेछन्— “यो पुस्तक त बिक्रेताको काम गर्नेहरूका लागि लेखिएको रहेछ । यसमा हाम्रो लागि के छ ?”
शिव खेराले हाँसेर प्रश्नैबाट उत्तर दिएछन्— “के तपाईं पनि आफ्नो लेखन कला दैनिकरूपमा बेचिरहनुभएको छैन ?”
उनको जवाफ सुनेर पत्रकार छक्क परेछन् । उनले थप्दै भनेछन्— “चाहे डाक्टर होस् वा प्राध्यापक, व्यवस्थापक होस् वा वकिल, सिकर्मी, डकर्मी होस् वा सरकारी सेवामा काम गर्ने कर्मचारी, पत्रकार होस् वा परामर्शदाता, सबैले आआफ्नो प्रतिभा, सीप वा बुद्धि नै त बेचिरहेका छन् । त्यसैले, यो पुस्तक आफ्नो क्षमता र प्रतिभालाई सेवाका रूपमा बेचेर केही आर्जन गर्ने र समृद्ध हुन चाहनेहरू सबैका लागि हो, सामान बेच्नेहरूका लागि मात्र होइन । तपाईँ, म वा कुनै धनाढ्य, सबैले केही न केही बेचिरहेकै छौँ ।”
संसारमा जसले सर्वाधिक सम्पत्ति कमाएका छन् उनीहरूमध्ये अधिकांशले बुद्धि र योजना बेचेर, आफूले गर्न सक्ने सेवा बेचेर नै त्यसको सुरुआत गरेको पाइन्छ । आफ्नो प्रतिभा बेच्ने बुद्धिमत्तापूर्ण योजना र बिक्रीको कला नै उनीहरूको धन आर्जनको पहिलो खुट्किलो हो । यसलाई कुशलतापूर्वक बेच्न सक्ने मान्छेले नै दीर्घकालमा सफलताको शिखर चढ्न सकेको पाइन्छ । सुरुमा सबैेसँग धन कमाउने काम गर्नका लागि आवश्यक पर्ने पुँजीको अभाव नै हुन्छ, तर यदि ऊसँग आफ्नो विचारलाई पैसामा रूपान्तरण गर्ने शक्तिशाली र दमदार योजना छ भने उसले क्रमिक रूपमा धन आर्जन गर्न सक्छ । त्यसका लागि प्रथम अभ्यास हो, आफ्नै प्रतिभा, ज्ञान, क्षमता र सीप बिक्रीको योजना । आफूभित्रको प्रतिभाका आधारमा दिन सक्ने सेवा बिक्री गर्ने प्रभावशाली योजना बनाउनु र त्यो बेच्न सक्नु सफलताको पहिलो पाइलो हो । यसले अन्य कुराहरू क्रमशः आफूतिर तान्दै ल्याउँछ ।
कसरी बिक्री गर्ने त आफ्नो प्रतिभा ? प्रसिद्ध लेखक ब्रायन ट्रेसी भन्छन्— “जति बेला म भाँडा माझ्ने काम गर्थेँ, मलाई लाग्थ्यो जति बढी काम गर्छु, त्यति बढी पैसा पाउँछु । तर, यो विचार बकबास रहेछ । यो विश्वासले तपाईँलाई अँध्यारो गल्लीमा पु¥याउँछ । यथार्थमा ज्यादा असरदार तरिकाले काम गर्नुपर्दोरहेछ लक्ष्य हासिल गर्नका लागि । शारीरिक शक्ति मात्रै होइन, मानसिक शक्तिको ज्यादा प्रयोग गर्नुमा नै सफलता निहित रहेछ ।” (ब्रायन ट्रेसी, अधिकतम सफलता, पृ. १२५)
प्रायःजयो मानिसहरू धनले मात्रै धन कमाउन सकिन्छ भन्ने सोच्छन् । मसँग यति पैसा भए .... यसो गर्थेँ, उसो गर्थेँ भन्छन्, अनेक सर्तहरू पहिले तेस्र्याउँछन् । यो काम गर्ने र सफलता प्राप्त गर्ने सही तरिका होइन । धनले धन कमाउँछ तर योजनाविहीन धनले कहिल्यै धन कमाउँदैन ।
धन विचार र इच्छाशक्तिको उपज हो । नेपोलियन हिल भन्छन्— “धन आफैँमा केही पनि होइन । यो एक निर्जीव पदार्थ मात्रै हो । यो न हिँड्न सक्छ, न सोच्न सक्छ, न बोल्न सक्छ तर यो सुन्न सक्छ । जब कोही व्यक्ति यसको प्रबल इच्छा राख्छ, तब यो उसको निमन्त्रणामा तानिएर दौडिँदै आउँछ ।”
व्यक्तिगत सेवा बिक्रीको कला
जो व्यक्ति आफ्नो प्रतिभा र क्षमता बजारमा बिक्री गरेर त्यसबाट आफ्नो जीवन सफल बनाउन चाहन्छ, उसले सर्वप्रथम बजारमा आफूले प्रदान गर्ने सेवाबारे राम्ररी अध्ययन गर्नु आवश्यक छ । परिस्थिति तीव्र गतिले बदलिइरहेको छ । कम्पनी र संघसंस्थाहरू नयाँ–नयाँ प्रकारका जन्मिरहेका छन् । मानिसको क्षमता र समयभन्दा तीव्र छ यो गति । मालिक र कर्मचारी, सेवाप्रदायक र उपभोक्ता सबैको सम्बन्धको ढाँचा पनि तीव्र गतिमा परिवर्तन भइरहेको छ । प्रत्येक वर्ष नयाँ–नयाँ सेवा र व्यवसायको जन्म हुने र बिलाउने क्रम चलिरहेको छ । मालिक, मजदुर, कर्मचारी, विशेषज्ञ सबैको ध्यान कसरी उत्कृष्ट सेवा दिने भन्ने कुरामा केन्द्रित छ । उत्कृष्ट सेवा दिन नसक्नेहरू हराउँदै गएका छन् उत्कृष्टता र गुणवत्तामा अब्बल ठहरिएकाहरू बाँचिरहेका छन् ।
व्यक्तिगत प्रतिभालाई सेवाका रूपमा बेचेर सम्पन्नता र प्रसिद्धि हासिल गर्न चाहनेहरूले यो कुरालाई राम्ररी बुझ्नु आवश्यक छ । यो बुझिएन भने व्यक्ति जतिसुकै सक्षम भए पनि उसले सफलता पाउन सक्तैन । चाहे विशेषज्ञ होस् वा व्यवस्थापक, मजदुर होस् वा कर्मचारी होस, उसको अन्तिम परिणाम त उसले देश, समाज र जनतालाई दिएको सेवाको उत्कृष्ठतामा नै निर्भर हुन्छ । यदि उसको सेवाले वा कामले मानिसलाई उत्कृष्ट सेवा दिन सक्दैन भने काम पाउने अवसर पाउन पनि मुस्किल छ । पाइहाल्यो भने टिकाउन मुस्किल छ । उत्कृष्टताको कुनै विकल्प छैन । जुन कम्पनी, संस्था वा कार्यालयले अफूलाई जनताका सेवकको रूपमा हेर्छ र त्यसअनुरूप आफ्नो व्यवहार, ज्ञान र सीपलाई परिवर्तन गर्न समर्थ हुन्छ, त्यसैले नै आफूलाई उत्कृष्ट बनाउन सक्छ ।
‘हामी भलाद्मीहरूको सेवामा समर्पित भलाद्मीहरू हौँ’
सेवा बिक्रीको योग्यता कसरी तयार गर्ने भन्नेबारेमा स्टेफेन कोभेले आफ्नो पुस्तक सेभेन ह्याबिट्स् अफ हाइली इफेक्टिभ पिपुल’मा उल्लेख गरेको एउटा प्रसङ्ग म यहाँ उल्लेख गर्न चाहन्छु । कोभे एउटा सेमिनार कार्यक्रम संचालनको सिलसिलामा न्यूयोर्कको एउटा पाँचतारे होटलमा बास बस्न पुगेछन् । त्यो होटल अनेक सुविधाहरूले सम्पन्न त छँदै थियो, त्यसबाहेक एक अतिरिक्त कुरा पनि त्यहाँ थियो । हरेक व्यक्तिको छातीमा एउटा ट्याग झुन्डिएको थियो, जसमा लेखिएको थियो, ‘हामी भलाद्मीहरूको सेवामा समर्पित भलाद्मीहरू हौँ । (ध्भ बचभ तजभ नभलतझिभल तय कभचखभ तजभ नभलतझिभल)’ अनि होटलको भित्तामा टाँसिएको थियो– ‘सम्झौतारहित सेवा’ ।
स्टेफेन कोभेले हरेक कर्मचारी र कामदारको छातीमा टाँसिएको त्यो ट्याग र उनीहरूले प्रदान गर्ने उत्कृष्ट सेवा देखेपछि होटलका मुख्य व्यवस्थापकसँग भेटघाट गर्ने इच्छा गरेछन् । कर्मचारीले व्यवस्थापकसँग समय मिलाइदिए । निर्धारित समयमा व्यवस्थापक र कोभेको भेट भयो ।
कुराकानीको क्रममा कोभेले त्यस ट्यागको बारेमा मुख्य व्यवस्थापकसँग सोधे । व्यवस्थापकले सहज उत्तर दिए— “यदि मैले आफूलाई भलाद्मी ठान्छु भने यस संस्थाको सेवा पनि भलाद्मीले प्रदान गर्ने स्तरकैे हुनुपर्छ भन्ने हामीले ठान्यौँ । सबैले यसमा सहमति ग¥यौँ । हरेकले यही लक्ष्य बनाएर सेवा प्रदान गर्ने र यो ट्याग सबैले आफ्नो पोसाकमा देखिने गरी लगाउने निर्णय गरेका हौँ । यसमा हामीलाई पनि गौरव बोध हुन्छ र उत्कृष्ट सेवा प्रदान गर्न हामीलाई भित्रैबाट प्रेरित पनि गरिरहन्छ । यदि हामी यो होटलका भलाद्मी हुन चाहन्छौँ भने यस होटलमा आउने हरेक ग्राहकको सेवा एउटा भलाद्मीले गरेजसरी नै गर्नुपर्छ । नत्र हाम्रो सेवाले हामीलाई भलाद्मी बनाइरहन सक्तैन । चाहे सुरक्षाका लागि ढोकामा बस्ने गार्ड होस् वा मुख्य व्यवस्थापक, सबैको उद्देश्य यस होटलको उत्कृष्ट सेवा प्रदान गरेर ग्राहकहरूलाई सन्तुष्ट पार्नु नै हो । त्यसैमा हामी आफू भलाद्मी भएको ठान्छौँ ।”
कोभे व्यवस्थापकको उत्तरबाट अति नै प्रभावित भएछन् । अन्त्यमा उनी भन्छन्– “सेवाको मूल्यबोध गर्ने त्यही प्रेरक वाक्यकै कारण त्यस होटलले उत्कृष्ट सेवा दिन सकेको थियो । हरेक कर्मचारी उत्कृष्ट सेवा दिने प्रेरणका प्रतिमूर्ति जस्ता थिए । त्यही होटलमा मैले ‘बिनासम्झौता व्यक्तिगत सेवा’को सही अर्थ बुझेको थिएँ । संस्था होस् वा व्यक्ति, जसले सेवा बेच्छ र आफूलाई सफल बनाउने उद्देश्य राख्छ, उसका लागि उसले प्रदान गर्ने सेवाको मात्रा मात्रै महत्वपूर्ण हुँदैन, त्यसको गुणस्तर र भावना पनि महत्वपूर्ण हुन्छ ।”
बिक्रीयोग्य सेवाका आवश्यक सर्तहरू
कोही मानिसले जुनसुकै ठाउँमा काम पाउँछन् तर सँगैको अर्को मानिस अनेक ठाउँमा धाउँदा पनि काम पाउँदैन । जेनतेन अल्झिएर जीवन चलाइरहेका हुन्छ । किन यस्तो हुन्छ भनेर हेर्यो भने सेवा बेच्ने मानिसले निम्नलिखित कुरामा ध्यान पुर्याएको पाइन्छ ः
१. मानवीय मूल्यको सम्मान
मानवीय मूल्यप्रति सम्मान उत्कृष्ट सेवाको पहिलो शर्त हो । मानिस चाहे जस्तोसुकै होस् त्यसको सम्मान गर्ने भावनाले मासिलाई आफ्नो सेवामा उत्कृष्टता ल्याउन सघाउँछ । एउटा रोगी र अशक्त मानिस चाहे धनी होस् वा गरिव, जुनसुकै रंगको होस् वा वर्णको एउटा डाक्टरका लागि त्यही महत्वपूर्ण व्यक्ति हो । जो मानिस उसको अगाडि छ त्यस समयका लागि त्यही मूल्यावान् मानिस हो । त्यसको उपेक्षा गरेर अरुलाई जतिसुकै राम्रो सेवा दिए पनि मानवीय मूल्यप्रतिको वेवास्ताले त्यो डाक्टरको सेवालाई पनि हीनतर बनाइदिन्छ । उसले आफूलाई उत्कृष्ट बनाउन सक्तैन ।
एउटा व्यवसायीका लागि आफ्नो अगाडि उभिएको ग्राहक नै भगवान हो । त्यसलाई उपेक्षा गरेर अर्को ग्राहकलाई सम्मान दिन्छु, यो सम्मानलायक छैन भनेर पन्छाएर उत्कृष्ट सेवा दिन सकिँदैन । मानिसलाई, मानिसको मूल्यलाई सम्मान नगरी सेवाको बिक्रीयोग्यता बन्दैन ।
२. अधिकतम क्षमताको प्रयोग
सेवा बिक्रीको अर्को महत्वपूर्ण तत्व हो आफूले प्रदान गर्ने सेवाको मात्रा । यसको अर्थ हो, आफ्नो तर्फबाट बढीभन्दा बढी सेवा प्रदान गर्न, आफ्नो क्षमताको अधिकतम प्रयोग गर्नका लागि हरदम तयार रहनु । क्षमतालाई बढाउन र निरन्तर उत्कृष्टतातिर बढ्नका लागि आफ्नो क्षमतालाई अधिकतम रूपमा प्रयोग गर्नैपर्छ । क्षमता साँचेर राख्न सकिने बिषय होइन । जति बढी क्षमताको प्रयोग गरिन्छ त्यति नै बढी आन्तरिक क्षमता पनि विकसित हुन्छ । आफूलाई क्षमतावान् सावित गर्नका लागि मात्रात्मक रूपमा बढीभन्दा बढी सेवा दिन सधैँ तत्पर रहनै पर्दछ । यसले अझ बढी, अतिरिक्त, थप एउटा अरु आदितर्फ तपाईँलाई प्रेरित गर्नैपर्छ । क्षमताको बढीभन्दा बढी उपयोगले नै सफलता ल्याउँछ ।
३. उत्कृष्टता र गुणात्मकता
हामी जब कुनै व्यक्तिगत सेवा बिक्री गरेर धन आर्जन गर्न खोज्छौँ, त्यसलाई बजारमा बिक्री गरेर आफूलाई सफल बनाउन प्रयत्न गर्छौँ भने आफूले प्रदान गर्ने सेवा अधिकाधिक दिएर मात्रै पुग्दैन, त्यो सेवाको गुणात्मकता पनि त्यतिकै महत्वपूर्ण हुन्छ । सर्वाधिक प्रभावकारी, गुणात्मक र त्रुटिरहित सेवाको लक्ष्य नै बनाउनु आवश्यक हुन्छ । सेवा क्षेत्रमा काम गर्ने मानिसले यति भए त भइहाल्छ नि, सबैलाई यस्तो भए हुन्छ, यसभन्दा राम्रो किन चाहियो ? यस्तो भए अरू सबैलाई हुन्छ, तपाईँलाई किन नहुने ? आदि जस्ता भावना सेवाग्राहीलाई सम्प्रेषण ग¥यौँ भने हाम्रो सेवा दीर्घकालसम्म बिकिरहन सक्तैन, बिकिरह्यो भने पनि उत्कृष्ट बनेर आफूले चाहेको आर्जन गर्न सकिँदैन । छिट्टै त्यसको आयु समाप्त हुन्छ । बिनासम्झौता उत्कृष्ट र त्रुटिरहित सेवा नै हाम्रो लक्ष्य हुनुपर्छ । निरन्तर अभ्यास, अनुभव र अनुसन्धानबाट आफ्नो गुणत्मकता तिखार्दै जाने र सेवाको गुणात्मकता पनि विकसित गर्दै जाने मानिस मात्रै दीर्घकालीन रूपमा सफल भइरहन सक्छ । सफलता भन्नु गुणात्मकताको निरन्तर यात्रा हो ।
४. सेवाको भावना
सेवाको मात्रात्मक र गुणात्मकताका साथ भावनात्मक रूपमा पनि यदि व्यक्ति सेवाप्रति समर्पित हुन सकेन भने त्यसले सफलता हासिल गर्न सक्तैन । आफ्ना सहयोगी र सहकर्मीसँग पारस्परिक सहयोग, सहकार्य, विनम्रता र तालमेल मिलाएर काम गर्ने भावना भएन भने अघिल्ला गुणहरू हुँदाहुँदै पनि मानिस असफल हुन्छ । सेवाको ‘क्वान्टिटी’ र ‘क्वालिटी’ मात्रैले आफूलाई उत्कृष्ट बनाउन सकिँदैन, त्यसमा असल भावना जोड्नैपर्छ । सेवा प्रदान गर्ने काम चाहे संस्थालाई होस् वा व्यक्तिलाई तपाईँ काम गर्दा कस्तो भावनाले गर्नुहुन्छ, त्यस आधारमा नै तपाईँले पाउने सम्मान, आदर, सद्भाव अझ कतिपय बेलामा तलब, सुविधा, रोजगार अवधि पनि प्रभावित हुन्छ । आफैँभित्रबाट प्रफुल्लित र उत्साहित भएर सेवा गर्ने तर सरदर गुणवता र क्षमता भएको मानिस छ भने त्यही मानिस अधिकांश रोजगारदाताले मन पराउँछन् । राजनीति होस् वा व्यापार वा व्यवसाय, पेसा वा समाजसेवा सबैतिर भावनाको ठूलो महत्व छ ।
सकारात्मक सोच, आदर र सम्मानको भावना, सरलता र विनम्रता मानिसका यस्ता मूल्यवान् भावना हुन्, जसले सरदर क्षमताको र सरदर गुणात्मकताको मानिसलाई पनि सफलताको शिखरमा पु¥याइदिन सक्छन् । सेवाको मात्रात्मक र गुणात्मक पक्षमा भएका कमिकमजोरीलाई पनि भावनात्मक पक्ष प्रबल भएको अवस्थामा क्षतिपूर्ति प्राप्त हुन सक्छ । असल भावनाको स्थान अरू कुनै कुराले भरपाई गर्न सक्तैनन् ।
सेवा बिक्रीको तयारी कसरी गर्ने ?
गाउँबाट सहर पसेर रोजगारीको खोजी गर्ने व्यक्ति होस् वा विश्वविद्यालयबाट स्नातक उत्तीर्ण गरेको स्नातक, कुनै सीपमा दक्ष भएको व्यावसायिक व्यक्ति होस् वा पेसा व्यवसाय सुरु गर्ने अवसर खोजिरहेको साधारण मानिस, सबै आआफ्नो इच्छाअनुसारको काममा संलग्न हुन चाहन्छन् । विदेशमा गएर पनि आफूले चाहेजस्तो काम नै गर्न चाहन्छन् । आफैँले चाहे जस्तो भइदेओस् भन्ने सबैको चाहना हुन्छ, तर कतिपयले त्यस्तो काम पाएर पनि आफूलाई योग्य साबित गर्न सक्तैनन् । कसरी आफूले चाहेको काम प्राप्त गर्ने ? केही सूत्रहरूबारे सङ्क्षेपमा चर्चा गरौँ ।
१. सर्वप्रथम आफूले काम गर्न चाहेको काम वा पेसा पत्ता लगाउनुहोस् । बजारमा आफूले चाहे जस्तो काम पाउने सम्भावना छ, छैन खोजी गर्नुहोस् । त्यस्ता संघसंस्था, कार्यालय, काम, उद्यम पहिचान गर्नुहोस् ।
२. आफूले गर्न चाहेको काम मिल्ने संस्था वा कम्पनी चुन्नुहोस् । त्यसमा उपलब्ध काम, अवसर, त्यसमा काम पाउन आवश्यक पर्ने योग्यता, नीतिनियम, भविष्यमा प्रगति र उन्नतिका सम्भावना आदिबारे गहिरो अध्ययन गर्नुहोस् ।
३. बुँदा नं. २ मा उल्लिखित कुराहरूको अध्ययन गरिसकेपछि आफूसँग त्यस कामका लागि आवश्यक पर्ने ज्ञान, सीप, क्षमता, दक्षता र भावना छ, छैन विश्लेषण गर्नुहोस् । तपाईँले त्यस संस्थामा काम पाउनुभयो भने के गर्न सक्नुहुन्छ त्यसको लेखाजोखा गर्नुहोस् । आफूसँगको क्षमता, दक्षता र योग्यताका आधारमा त्यस संस्थालाई फाइदा पु¥याउने के सेवा, विचार, सीप वा सल्लाह दिन सक्नुहुन्छ त्यसको सूची बनाउनुहोस् ।
४. त्यस्ता संस्थामा तपाईँले नोकरी गर्न पाउनुहुन्छ वा हुन्न भन्ने कुरालाई दिमागमा आउन नदिई तपाईँ यस संस्थामा काम गर्ने अवसर पाउँदा के दिन सक्नुहुन्छ ? त्यसमा आफूलाई एकाग्र गर्नुहोस् र त्यसको प्रभावशाली योजना बनाउनुहोस् । योजना बनाउने सीपका लागि कुनै अनुभवी विज्ञ व्यक्तिको सल्लाह लिनुहोस् । त्यसको विस्तृत खाका तयार पार्नुहोस् ।
५. अब आफूले तयार पारेको योजना, जिम्मेवार र सही व्यक्ति छनोट गरेर प्रस्तुत गर्नुहोस् । हरेक संस्था, कम्पनी, अफिस यस्तो उपयोगी काम गर्ने भावनाले भरिएको मानिसको खोजीमा रहिरहेकै हुन्छन् । निश्चित कार्ययोजनाबिनाको हावादारी विचारले कुनै काम बन्दैन । चाहनालाई योजनामा रूपान्तरण गर्ने क्षमता भएका मानिसहरू ज्यादै कम हुन्छन् । हरेक संस्थालाई यस्ता योजनामूलक व्यक्तिको जहिले पनि खाँचो रहेको हुन्छ ।
जब माथिका पाँच चरणमा तपाईँले आफ्नो तयारी गरेर निरन्तर हिम्मत, जोस र उत्साहका साथ लागिरहनुहुन्छ, तब केही हप्ता, महिना अतिरिक्त समय लाग्ला तर काम पाउने सम्भावना भने निश्चित हुन्छ । तपाईँको तयारीले भावी दिनमा हुने तपाईँको प्रगति र लाग्ने समय दुवैलाई बचाउनेछ । योजनाविहीन मानिसहरूको भीडमा योजनावाला व्यक्ति सहजै भीड छिचोलेर अघि बढ्न समर्थ हुन्छ ।
जीवन दर्शन मासिकमा प्रकाशित
प्रसिद्ध लेखक शिव खेरा ‘बिक्रीको कला’ सम्बन्धी पुस्तक सार्वजनिक समारोहमा आफ्नो पुस्तकबारे पत्रकारहरूलाई बताउँदै थिए । एक जना पत्रकारले सोधेछन्— “यो पुस्तक त बिक्रेताको काम गर्नेहरूका लागि लेखिएको रहेछ । यसमा हाम्रो लागि के छ ?”
शिव खेराले हाँसेर प्रश्नैबाट उत्तर दिएछन्— “के तपाईं पनि आफ्नो लेखन कला दैनिकरूपमा बेचिरहनुभएको छैन ?”
उनको जवाफ सुनेर पत्रकार छक्क परेछन् । उनले थप्दै भनेछन्— “चाहे डाक्टर होस् वा प्राध्यापक, व्यवस्थापक होस् वा वकिल, सिकर्मी, डकर्मी होस् वा सरकारी सेवामा काम गर्ने कर्मचारी, पत्रकार होस् वा परामर्शदाता, सबैले आआफ्नो प्रतिभा, सीप वा बुद्धि नै त बेचिरहेका छन् । त्यसैले, यो पुस्तक आफ्नो क्षमता र प्रतिभालाई सेवाका रूपमा बेचेर केही आर्जन गर्ने र समृद्ध हुन चाहनेहरू सबैका लागि हो, सामान बेच्नेहरूका लागि मात्र होइन । तपाईँ, म वा कुनै धनाढ्य, सबैले केही न केही बेचिरहेकै छौँ ।”
संसारमा जसले सर्वाधिक सम्पत्ति कमाएका छन् उनीहरूमध्ये अधिकांशले बुद्धि र योजना बेचेर, आफूले गर्न सक्ने सेवा बेचेर नै त्यसको सुरुआत गरेको पाइन्छ । आफ्नो प्रतिभा बेच्ने बुद्धिमत्तापूर्ण योजना र बिक्रीको कला नै उनीहरूको धन आर्जनको पहिलो खुट्किलो हो । यसलाई कुशलतापूर्वक बेच्न सक्ने मान्छेले नै दीर्घकालमा सफलताको शिखर चढ्न सकेको पाइन्छ । सुरुमा सबैेसँग धन कमाउने काम गर्नका लागि आवश्यक पर्ने पुँजीको अभाव नै हुन्छ, तर यदि ऊसँग आफ्नो विचारलाई पैसामा रूपान्तरण गर्ने शक्तिशाली र दमदार योजना छ भने उसले क्रमिक रूपमा धन आर्जन गर्न सक्छ । त्यसका लागि प्रथम अभ्यास हो, आफ्नै प्रतिभा, ज्ञान, क्षमता र सीप बिक्रीको योजना । आफूभित्रको प्रतिभाका आधारमा दिन सक्ने सेवा बिक्री गर्ने प्रभावशाली योजना बनाउनु र त्यो बेच्न सक्नु सफलताको पहिलो पाइलो हो । यसले अन्य कुराहरू क्रमशः आफूतिर तान्दै ल्याउँछ ।
कसरी बिक्री गर्ने त आफ्नो प्रतिभा ? प्रसिद्ध लेखक ब्रायन ट्रेसी भन्छन्— “जति बेला म भाँडा माझ्ने काम गर्थेँ, मलाई लाग्थ्यो जति बढी काम गर्छु, त्यति बढी पैसा पाउँछु । तर, यो विचार बकबास रहेछ । यो विश्वासले तपाईँलाई अँध्यारो गल्लीमा पु¥याउँछ । यथार्थमा ज्यादा असरदार तरिकाले काम गर्नुपर्दोरहेछ लक्ष्य हासिल गर्नका लागि । शारीरिक शक्ति मात्रै होइन, मानसिक शक्तिको ज्यादा प्रयोग गर्नुमा नै सफलता निहित रहेछ ।” (ब्रायन ट्रेसी, अधिकतम सफलता, पृ. १२५)
प्रायःजयो मानिसहरू धनले मात्रै धन कमाउन सकिन्छ भन्ने सोच्छन् । मसँग यति पैसा भए .... यसो गर्थेँ, उसो गर्थेँ भन्छन्, अनेक सर्तहरू पहिले तेस्र्याउँछन् । यो काम गर्ने र सफलता प्राप्त गर्ने सही तरिका होइन । धनले धन कमाउँछ तर योजनाविहीन धनले कहिल्यै धन कमाउँदैन ।
धन विचार र इच्छाशक्तिको उपज हो । नेपोलियन हिल भन्छन्— “धन आफैँमा केही पनि होइन । यो एक निर्जीव पदार्थ मात्रै हो । यो न हिँड्न सक्छ, न सोच्न सक्छ, न बोल्न सक्छ तर यो सुन्न सक्छ । जब कोही व्यक्ति यसको प्रबल इच्छा राख्छ, तब यो उसको निमन्त्रणामा तानिएर दौडिँदै आउँछ ।”
व्यक्तिगत सेवा बिक्रीको कला
जो व्यक्ति आफ्नो प्रतिभा र क्षमता बजारमा बिक्री गरेर त्यसबाट आफ्नो जीवन सफल बनाउन चाहन्छ, उसले सर्वप्रथम बजारमा आफूले प्रदान गर्ने सेवाबारे राम्ररी अध्ययन गर्नु आवश्यक छ । परिस्थिति तीव्र गतिले बदलिइरहेको छ । कम्पनी र संघसंस्थाहरू नयाँ–नयाँ प्रकारका जन्मिरहेका छन् । मानिसको क्षमता र समयभन्दा तीव्र छ यो गति । मालिक र कर्मचारी, सेवाप्रदायक र उपभोक्ता सबैको सम्बन्धको ढाँचा पनि तीव्र गतिमा परिवर्तन भइरहेको छ । प्रत्येक वर्ष नयाँ–नयाँ सेवा र व्यवसायको जन्म हुने र बिलाउने क्रम चलिरहेको छ । मालिक, मजदुर, कर्मचारी, विशेषज्ञ सबैको ध्यान कसरी उत्कृष्ट सेवा दिने भन्ने कुरामा केन्द्रित छ । उत्कृष्ट सेवा दिन नसक्नेहरू हराउँदै गएका छन् उत्कृष्टता र गुणवत्तामा अब्बल ठहरिएकाहरू बाँचिरहेका छन् ।
व्यक्तिगत प्रतिभालाई सेवाका रूपमा बेचेर सम्पन्नता र प्रसिद्धि हासिल गर्न चाहनेहरूले यो कुरालाई राम्ररी बुझ्नु आवश्यक छ । यो बुझिएन भने व्यक्ति जतिसुकै सक्षम भए पनि उसले सफलता पाउन सक्तैन । चाहे विशेषज्ञ होस् वा व्यवस्थापक, मजदुर होस् वा कर्मचारी होस, उसको अन्तिम परिणाम त उसले देश, समाज र जनतालाई दिएको सेवाको उत्कृष्ठतामा नै निर्भर हुन्छ । यदि उसको सेवाले वा कामले मानिसलाई उत्कृष्ट सेवा दिन सक्दैन भने काम पाउने अवसर पाउन पनि मुस्किल छ । पाइहाल्यो भने टिकाउन मुस्किल छ । उत्कृष्टताको कुनै विकल्प छैन । जुन कम्पनी, संस्था वा कार्यालयले अफूलाई जनताका सेवकको रूपमा हेर्छ र त्यसअनुरूप आफ्नो व्यवहार, ज्ञान र सीपलाई परिवर्तन गर्न समर्थ हुन्छ, त्यसैले नै आफूलाई उत्कृष्ट बनाउन सक्छ ।
‘हामी भलाद्मीहरूको सेवामा समर्पित भलाद्मीहरू हौँ’
सेवा बिक्रीको योग्यता कसरी तयार गर्ने भन्नेबारेमा स्टेफेन कोभेले आफ्नो पुस्तक सेभेन ह्याबिट्स् अफ हाइली इफेक्टिभ पिपुल’मा उल्लेख गरेको एउटा प्रसङ्ग म यहाँ उल्लेख गर्न चाहन्छु । कोभे एउटा सेमिनार कार्यक्रम संचालनको सिलसिलामा न्यूयोर्कको एउटा पाँचतारे होटलमा बास बस्न पुगेछन् । त्यो होटल अनेक सुविधाहरूले सम्पन्न त छँदै थियो, त्यसबाहेक एक अतिरिक्त कुरा पनि त्यहाँ थियो । हरेक व्यक्तिको छातीमा एउटा ट्याग झुन्डिएको थियो, जसमा लेखिएको थियो, ‘हामी भलाद्मीहरूको सेवामा समर्पित भलाद्मीहरू हौँ । (ध्भ बचभ तजभ नभलतझिभल तय कभचखभ तजभ नभलतझिभल)’ अनि होटलको भित्तामा टाँसिएको थियो– ‘सम्झौतारहित सेवा’ ।
स्टेफेन कोभेले हरेक कर्मचारी र कामदारको छातीमा टाँसिएको त्यो ट्याग र उनीहरूले प्रदान गर्ने उत्कृष्ट सेवा देखेपछि होटलका मुख्य व्यवस्थापकसँग भेटघाट गर्ने इच्छा गरेछन् । कर्मचारीले व्यवस्थापकसँग समय मिलाइदिए । निर्धारित समयमा व्यवस्थापक र कोभेको भेट भयो ।
कुराकानीको क्रममा कोभेले त्यस ट्यागको बारेमा मुख्य व्यवस्थापकसँग सोधे । व्यवस्थापकले सहज उत्तर दिए— “यदि मैले आफूलाई भलाद्मी ठान्छु भने यस संस्थाको सेवा पनि भलाद्मीले प्रदान गर्ने स्तरकैे हुनुपर्छ भन्ने हामीले ठान्यौँ । सबैले यसमा सहमति ग¥यौँ । हरेकले यही लक्ष्य बनाएर सेवा प्रदान गर्ने र यो ट्याग सबैले आफ्नो पोसाकमा देखिने गरी लगाउने निर्णय गरेका हौँ । यसमा हामीलाई पनि गौरव बोध हुन्छ र उत्कृष्ट सेवा प्रदान गर्न हामीलाई भित्रैबाट प्रेरित पनि गरिरहन्छ । यदि हामी यो होटलका भलाद्मी हुन चाहन्छौँ भने यस होटलमा आउने हरेक ग्राहकको सेवा एउटा भलाद्मीले गरेजसरी नै गर्नुपर्छ । नत्र हाम्रो सेवाले हामीलाई भलाद्मी बनाइरहन सक्तैन । चाहे सुरक्षाका लागि ढोकामा बस्ने गार्ड होस् वा मुख्य व्यवस्थापक, सबैको उद्देश्य यस होटलको उत्कृष्ट सेवा प्रदान गरेर ग्राहकहरूलाई सन्तुष्ट पार्नु नै हो । त्यसैमा हामी आफू भलाद्मी भएको ठान्छौँ ।”
कोभे व्यवस्थापकको उत्तरबाट अति नै प्रभावित भएछन् । अन्त्यमा उनी भन्छन्– “सेवाको मूल्यबोध गर्ने त्यही प्रेरक वाक्यकै कारण त्यस होटलले उत्कृष्ट सेवा दिन सकेको थियो । हरेक कर्मचारी उत्कृष्ट सेवा दिने प्रेरणका प्रतिमूर्ति जस्ता थिए । त्यही होटलमा मैले ‘बिनासम्झौता व्यक्तिगत सेवा’को सही अर्थ बुझेको थिएँ । संस्था होस् वा व्यक्ति, जसले सेवा बेच्छ र आफूलाई सफल बनाउने उद्देश्य राख्छ, उसका लागि उसले प्रदान गर्ने सेवाको मात्रा मात्रै महत्वपूर्ण हुँदैन, त्यसको गुणस्तर र भावना पनि महत्वपूर्ण हुन्छ ।”
बिक्रीयोग्य सेवाका आवश्यक सर्तहरू
कोही मानिसले जुनसुकै ठाउँमा काम पाउँछन् तर सँगैको अर्को मानिस अनेक ठाउँमा धाउँदा पनि काम पाउँदैन । जेनतेन अल्झिएर जीवन चलाइरहेका हुन्छ । किन यस्तो हुन्छ भनेर हेर्यो भने सेवा बेच्ने मानिसले निम्नलिखित कुरामा ध्यान पुर्याएको पाइन्छ ः
१. मानवीय मूल्यको सम्मान
मानवीय मूल्यप्रति सम्मान उत्कृष्ट सेवाको पहिलो शर्त हो । मानिस चाहे जस्तोसुकै होस् त्यसको सम्मान गर्ने भावनाले मासिलाई आफ्नो सेवामा उत्कृष्टता ल्याउन सघाउँछ । एउटा रोगी र अशक्त मानिस चाहे धनी होस् वा गरिव, जुनसुकै रंगको होस् वा वर्णको एउटा डाक्टरका लागि त्यही महत्वपूर्ण व्यक्ति हो । जो मानिस उसको अगाडि छ त्यस समयका लागि त्यही मूल्यावान् मानिस हो । त्यसको उपेक्षा गरेर अरुलाई जतिसुकै राम्रो सेवा दिए पनि मानवीय मूल्यप्रतिको वेवास्ताले त्यो डाक्टरको सेवालाई पनि हीनतर बनाइदिन्छ । उसले आफूलाई उत्कृष्ट बनाउन सक्तैन ।
एउटा व्यवसायीका लागि आफ्नो अगाडि उभिएको ग्राहक नै भगवान हो । त्यसलाई उपेक्षा गरेर अर्को ग्राहकलाई सम्मान दिन्छु, यो सम्मानलायक छैन भनेर पन्छाएर उत्कृष्ट सेवा दिन सकिँदैन । मानिसलाई, मानिसको मूल्यलाई सम्मान नगरी सेवाको बिक्रीयोग्यता बन्दैन ।
२. अधिकतम क्षमताको प्रयोग
सेवा बिक्रीको अर्को महत्वपूर्ण तत्व हो आफूले प्रदान गर्ने सेवाको मात्रा । यसको अर्थ हो, आफ्नो तर्फबाट बढीभन्दा बढी सेवा प्रदान गर्न, आफ्नो क्षमताको अधिकतम प्रयोग गर्नका लागि हरदम तयार रहनु । क्षमतालाई बढाउन र निरन्तर उत्कृष्टतातिर बढ्नका लागि आफ्नो क्षमतालाई अधिकतम रूपमा प्रयोग गर्नैपर्छ । क्षमता साँचेर राख्न सकिने बिषय होइन । जति बढी क्षमताको प्रयोग गरिन्छ त्यति नै बढी आन्तरिक क्षमता पनि विकसित हुन्छ । आफूलाई क्षमतावान् सावित गर्नका लागि मात्रात्मक रूपमा बढीभन्दा बढी सेवा दिन सधैँ तत्पर रहनै पर्दछ । यसले अझ बढी, अतिरिक्त, थप एउटा अरु आदितर्फ तपाईँलाई प्रेरित गर्नैपर्छ । क्षमताको बढीभन्दा बढी उपयोगले नै सफलता ल्याउँछ ।
३. उत्कृष्टता र गुणात्मकता
हामी जब कुनै व्यक्तिगत सेवा बिक्री गरेर धन आर्जन गर्न खोज्छौँ, त्यसलाई बजारमा बिक्री गरेर आफूलाई सफल बनाउन प्रयत्न गर्छौँ भने आफूले प्रदान गर्ने सेवा अधिकाधिक दिएर मात्रै पुग्दैन, त्यो सेवाको गुणात्मकता पनि त्यतिकै महत्वपूर्ण हुन्छ । सर्वाधिक प्रभावकारी, गुणात्मक र त्रुटिरहित सेवाको लक्ष्य नै बनाउनु आवश्यक हुन्छ । सेवा क्षेत्रमा काम गर्ने मानिसले यति भए त भइहाल्छ नि, सबैलाई यस्तो भए हुन्छ, यसभन्दा राम्रो किन चाहियो ? यस्तो भए अरू सबैलाई हुन्छ, तपाईँलाई किन नहुने ? आदि जस्ता भावना सेवाग्राहीलाई सम्प्रेषण ग¥यौँ भने हाम्रो सेवा दीर्घकालसम्म बिकिरहन सक्तैन, बिकिरह्यो भने पनि उत्कृष्ट बनेर आफूले चाहेको आर्जन गर्न सकिँदैन । छिट्टै त्यसको आयु समाप्त हुन्छ । बिनासम्झौता उत्कृष्ट र त्रुटिरहित सेवा नै हाम्रो लक्ष्य हुनुपर्छ । निरन्तर अभ्यास, अनुभव र अनुसन्धानबाट आफ्नो गुणत्मकता तिखार्दै जाने र सेवाको गुणात्मकता पनि विकसित गर्दै जाने मानिस मात्रै दीर्घकालीन रूपमा सफल भइरहन सक्छ । सफलता भन्नु गुणात्मकताको निरन्तर यात्रा हो ।
४. सेवाको भावना
सेवाको मात्रात्मक र गुणात्मकताका साथ भावनात्मक रूपमा पनि यदि व्यक्ति सेवाप्रति समर्पित हुन सकेन भने त्यसले सफलता हासिल गर्न सक्तैन । आफ्ना सहयोगी र सहकर्मीसँग पारस्परिक सहयोग, सहकार्य, विनम्रता र तालमेल मिलाएर काम गर्ने भावना भएन भने अघिल्ला गुणहरू हुँदाहुँदै पनि मानिस असफल हुन्छ । सेवाको ‘क्वान्टिटी’ र ‘क्वालिटी’ मात्रैले आफूलाई उत्कृष्ट बनाउन सकिँदैन, त्यसमा असल भावना जोड्नैपर्छ । सेवा प्रदान गर्ने काम चाहे संस्थालाई होस् वा व्यक्तिलाई तपाईँ काम गर्दा कस्तो भावनाले गर्नुहुन्छ, त्यस आधारमा नै तपाईँले पाउने सम्मान, आदर, सद्भाव अझ कतिपय बेलामा तलब, सुविधा, रोजगार अवधि पनि प्रभावित हुन्छ । आफैँभित्रबाट प्रफुल्लित र उत्साहित भएर सेवा गर्ने तर सरदर गुणवता र क्षमता भएको मानिस छ भने त्यही मानिस अधिकांश रोजगारदाताले मन पराउँछन् । राजनीति होस् वा व्यापार वा व्यवसाय, पेसा वा समाजसेवा सबैतिर भावनाको ठूलो महत्व छ ।
सकारात्मक सोच, आदर र सम्मानको भावना, सरलता र विनम्रता मानिसका यस्ता मूल्यवान् भावना हुन्, जसले सरदर क्षमताको र सरदर गुणात्मकताको मानिसलाई पनि सफलताको शिखरमा पु¥याइदिन सक्छन् । सेवाको मात्रात्मक र गुणात्मक पक्षमा भएका कमिकमजोरीलाई पनि भावनात्मक पक्ष प्रबल भएको अवस्थामा क्षतिपूर्ति प्राप्त हुन सक्छ । असल भावनाको स्थान अरू कुनै कुराले भरपाई गर्न सक्तैनन् ।
सेवा बिक्रीको तयारी कसरी गर्ने ?
गाउँबाट सहर पसेर रोजगारीको खोजी गर्ने व्यक्ति होस् वा विश्वविद्यालयबाट स्नातक उत्तीर्ण गरेको स्नातक, कुनै सीपमा दक्ष भएको व्यावसायिक व्यक्ति होस् वा पेसा व्यवसाय सुरु गर्ने अवसर खोजिरहेको साधारण मानिस, सबै आआफ्नो इच्छाअनुसारको काममा संलग्न हुन चाहन्छन् । विदेशमा गएर पनि आफूले चाहेजस्तो काम नै गर्न चाहन्छन् । आफैँले चाहे जस्तो भइदेओस् भन्ने सबैको चाहना हुन्छ, तर कतिपयले त्यस्तो काम पाएर पनि आफूलाई योग्य साबित गर्न सक्तैनन् । कसरी आफूले चाहेको काम प्राप्त गर्ने ? केही सूत्रहरूबारे सङ्क्षेपमा चर्चा गरौँ ।
१. सर्वप्रथम आफूले काम गर्न चाहेको काम वा पेसा पत्ता लगाउनुहोस् । बजारमा आफूले चाहे जस्तो काम पाउने सम्भावना छ, छैन खोजी गर्नुहोस् । त्यस्ता संघसंस्था, कार्यालय, काम, उद्यम पहिचान गर्नुहोस् ।
२. आफूले गर्न चाहेको काम मिल्ने संस्था वा कम्पनी चुन्नुहोस् । त्यसमा उपलब्ध काम, अवसर, त्यसमा काम पाउन आवश्यक पर्ने योग्यता, नीतिनियम, भविष्यमा प्रगति र उन्नतिका सम्भावना आदिबारे गहिरो अध्ययन गर्नुहोस् ।
३. बुँदा नं. २ मा उल्लिखित कुराहरूको अध्ययन गरिसकेपछि आफूसँग त्यस कामका लागि आवश्यक पर्ने ज्ञान, सीप, क्षमता, दक्षता र भावना छ, छैन विश्लेषण गर्नुहोस् । तपाईँले त्यस संस्थामा काम पाउनुभयो भने के गर्न सक्नुहुन्छ त्यसको लेखाजोखा गर्नुहोस् । आफूसँगको क्षमता, दक्षता र योग्यताका आधारमा त्यस संस्थालाई फाइदा पु¥याउने के सेवा, विचार, सीप वा सल्लाह दिन सक्नुहुन्छ त्यसको सूची बनाउनुहोस् ।
४. त्यस्ता संस्थामा तपाईँले नोकरी गर्न पाउनुहुन्छ वा हुन्न भन्ने कुरालाई दिमागमा आउन नदिई तपाईँ यस संस्थामा काम गर्ने अवसर पाउँदा के दिन सक्नुहुन्छ ? त्यसमा आफूलाई एकाग्र गर्नुहोस् र त्यसको प्रभावशाली योजना बनाउनुहोस् । योजना बनाउने सीपका लागि कुनै अनुभवी विज्ञ व्यक्तिको सल्लाह लिनुहोस् । त्यसको विस्तृत खाका तयार पार्नुहोस् ।
५. अब आफूले तयार पारेको योजना, जिम्मेवार र सही व्यक्ति छनोट गरेर प्रस्तुत गर्नुहोस् । हरेक संस्था, कम्पनी, अफिस यस्तो उपयोगी काम गर्ने भावनाले भरिएको मानिसको खोजीमा रहिरहेकै हुन्छन् । निश्चित कार्ययोजनाबिनाको हावादारी विचारले कुनै काम बन्दैन । चाहनालाई योजनामा रूपान्तरण गर्ने क्षमता भएका मानिसहरू ज्यादै कम हुन्छन् । हरेक संस्थालाई यस्ता योजनामूलक व्यक्तिको जहिले पनि खाँचो रहेको हुन्छ ।
जब माथिका पाँच चरणमा तपाईँले आफ्नो तयारी गरेर निरन्तर हिम्मत, जोस र उत्साहका साथ लागिरहनुहुन्छ, तब केही हप्ता, महिना अतिरिक्त समय लाग्ला तर काम पाउने सम्भावना भने निश्चित हुन्छ । तपाईँको तयारीले भावी दिनमा हुने तपाईँको प्रगति र लाग्ने समय दुवैलाई बचाउनेछ । योजनाविहीन मानिसहरूको भीडमा योजनावाला व्यक्ति सहजै भीड छिचोलेर अघि बढ्न समर्थ हुन्छ ।
जीवन दर्शन मासिकमा प्रकाशित
